|
Veiligheid
Wees voorzichtig bij het gebruik van chemicaliën. Let er bij het maken van
de oplossingen op dat de zuren in het water gedaan worden en niet andersom (zo
voorkom je spetters!). Uit het oogpunt van persoonlijke veiligheid zijn
onmisbaar:
Handschoenen
Een goed stofmasker (mondkapje)
Veiligheidsbril of gelaatsscherm
Schone
werkjas
Wees
ook voorzichtig met ammoniakdampen. Zij zijn erg ongezond voor de luchtwegen
en de longen. Verricht de werkzaamheden zoveel mogelijk in een goed
geventileerde ruimte.
Milieu eisen
Bij het schoonmaken van munten en penningen kan men niet zonder zuren en
basen, maar veilige zuren en basen bestaan niet. Alle afgewerkte stoffen
moeten - onder vermelding van inhoud - gescheiden worden ingeleverd bij (de
chemokar van) de gemeentereiniging.
Gedestilleerd water
Gebruik bij het aanmaken van schoonmaakmiddelen en bij het gehele
reinigingsproces altijd gedestilleerd water en geen leidingwater. Dit is
noodzakelijk omdat in gedestilleerd water geen bestanddelen voorkomen die
schadelijk zijn voor de metalen. Deze treft men wel aan in leidingwater.
Gedestilleerd water kan dan ook niet door gekookt water vervangen worden.
Poetsen
Gebruik nooit zilver- of koperpoets en poets de munten nooit lang met een
doek. Laat bij het behandelen van de munten gebruik van harde voorwerpen
achterwege. Door te poetsen krijgen de munten vaak een onnatuurlijke glans
en door het gebruik van harde voorwerpen ontstaan krassen. Gebruik liever
een borstel dan een doek; bijvoorbeeld een bijgeknipte tandenborstel of een
nagelborsteltje.
Spoelen
Na elke behandeling moeten de munten goed gespoeld worden. Dit is erg
belangrijk. Worden de bij het reinigingsproces gebruikte stoffen als
citroenzuur of natriumbisulfaat niet goed uit het
metaal verwijderd, dan kan dit leiden tot verregaande aantasting van
munten. Wanneer de zuurresten die achtergebleven zijn op de munten in
aanraking komen met de zuurstof uit de buitenlucht, vindt er onder invloed
van de vochtigheid namelijk een sterk versnelde oxidevorming plaats. Leg de
munten in een bad met gedestilleerd water. Zij mogen niet op elkaar liggen
en moeten regelmatig omgedraaid worden. Wanneer deze werkwijze niet goed
gevolgd wordt, kunnen verkleuringen op de munten ontstaan. Een enkele keer
water verversen is noodzakelijk, omdat anders het water verzuurt en de
chemicaliën op de munten blijven inwerken. Na ongeveer dertig minuten is de
behandeling voltooid. Spoelen is voldoende bij gouden en zilveren
voorwerpen. Voor koperen en andere onedele metalen is spoelen alleen vaak
niet voldoende. De chemicaliën werken bij deze metalen tot diep in de
munten door en zijn met alleen spoelen niet te verwijderen. De behandelde
munten kunnen daarom beter geneutraliseerd worden.
Neutraliseren
Neutraliseren is evenals spoelen een methode om de ingrijpende werking van
chemicaliën stop te zetten. Het voordeel van neutralisatie is dat het
direct de werking van een bepaalde stof opheft. Een gebruikt zuur wordt
geneutraliseerd door middel van een loog en een loog door middel van een
zuur. Dompel de met een zuur behandelde munt even onder in een bad met
bijvoorbeeld natronloog. Hierna toch weer goed spoelen, want de munt kan
afhankelijk van de sterkte van het loog en de duur van de onderdompeling
basisch geworden zijn. Door middel van spoelen wordt het loogrestant
verwijderd. Voor het neutraliseren van zuren (zoals citroenzuur of
fosforzuur) zijn onder andere natronloog en huishoudsoda te gebruiken. Dit
is een beduidend zwakker loog en kan dan ook alleen gebruikt worden als de
munten met een zwakzure oplossing gereinigd zijn. Voor het neutraliseren
van logen (zoals bijvoorbeeld natronloog) zijn onder andere
citroenzuur en natriumbisulfaat te gebruiken.
Drogen
Het drogen van munten moet grondig gebeuren. Mede onder invloed van
vochtigheid vindt oxidevorming plaats. Wanneer munten niet goed gedroogd
zijn, hebben allerlei soorten verontreiniging die in de atmosfeer
voorkomen, een grotere inwerking op het oppervlak, waardoor zij veel
sneller oxideren. Het drogen kan gebeuren door de munten op een van gaatjes
voorziene plaat op de radiator te leggen, nadat zij eerst met een zachte
doek ‘handdroog’ gedept zijn. Een met nylon vliegengaas bespannen
raamwerkje is ook goed te gebruiken. Effectiever is het gebruik van een
haarföhn. Hiermee kunnen de munten goed en snel gedroogd worden.
Zilveren
munten worden na enige tijd bruin of zelfs zwart. De oorzaak van dit
verkleuren, is dat het zilver onder invloed van verontreiniging in de
atmosfeer, waaronder zwavel, gaat oxideren. Het is echter niet altijd
raadzaam deze aanslag volledig te verwijderen. Bij Nederlandse provinciale
en Romeinse munten bijvoorbeeld is het niet gewenst. Door de lichte
verkleuring hebben deze munten juist een fraaier uiterlijk.
Zijn
de munten erg vuil of overdekt met oxidekorsten dan moeten zij toch
gereinigd worden. Het vuil kan, zeker als het erg vast zit, van zeer
verschillende samenstelling zijn. Er zijn dan ook diverse mogelijkheden om
de munten schoon te maken, afhankelijk van het soort vuil. Een moeilijkheid
hierbij is dat niet altijd vooruit gezegd kan worden welke methode het
doelmatigste is. Het is dan ook aan te bevelen om verschillende methoden
eerst op minder waardevolle muntjes uit te proberen. Het ergste vuil kan
men, voorzover mogelijk, met een borsteltje
verwijderen. Daarna kan men een van de volgende methoden toepassen.
Behandeling met ammoniak;
Laat de munten gedurende ongeveer dertig minuten weken in een
ammoniakoplossing, hierna de munten afborstelen, goed spoelen en
drogen.
Behandeling met citroenzuur;
Leg de munten en paar uur tot een dag, afhankelijk van de hoeveelheid vuil
en de dikte van de oxidekorsten, in een bad citroenzuur. Hierna volgt weer
de gebruikelijke handelwijze van het borstelen, spoelen en drogen. Deze
methode valt eventueel nog te verbeteren door op de bodem van het bad wat
ijzeren spijkertjes te leggen. Door middel van reductie heeft dan een
snellere reiniging plaats.
Behandeling met een zure vloeistof;
Zilveren munten, die slechts licht gevlekt zijn, kunnen ook bevredigend
gereinigd worden door ze in te wrijven met een rauwe aardappel of door ze
onder te dompelen in hetzij zure melk hetzij warme azijn; hierna spoelen,
drogen en met een zachte doek opwrijven.
Behandeling met zilver dip;
Verder zijn er een aantal middelen onder allerlei verschillende namen
(zoals silver dip, silver
quick, silber tauchbad) in de handel. Deze zijn meestal goed te
gebruiken om bruin en zwart aangeslagen munten snel en effectief te
reinigen. Men dompelt de munten slechts enkele seconden onder in de
vloeistof en de aanslag is geheel verdwenen. Hierna spoelen en drogen. Het
nadeel van deze middelen is echter dat de aanslag volledig verwijderd
wordt, en dit is niet altijd gewenst. Bij Nederlandse provinciale en
Romeinse munten is het dus beter om ze even op te frissen met een in
ammoniak gedrenkt watje, waarna zij gespoeld en gedroogd worden
De
metalen koper, brons en messing zijn het moeilijkst te reinigen. Een te
agressieve behandeling kan de munten onherstelbaar beschadigen. Men moet
dus nog voorzichtiger te werk gaan dan bij de andere metalen. Laat een mooi
egaal patina onaangetast. Vuil en oxidekorsten die aan het uiterlijk
van de munt afbreuk doen, moeten wel verwijderd worden. Verschillende
methoden zijn toe te passen. De tijdsduur van de behandeling is sterk
afhankelijk van de hoeveelheid vuil.
Probeer
de methode eerst uit op een goedkoop muntje, voordat u een zeldzaam
exemplaar behandelt. Het ergste vuil kan met een nagelborsteltje verwijderd
worden.
Reiniging in een bad van soda en glycerine;
Leg de munten in een bad van 10 delen natriumhydroxide/huishoudsoda, 4
delen glycerine en 100 delen gedistilleerd water. Hierdoor verdwijnt de
groene aanslag van de koperen munten en worden de oxidekorsten grotendeels
opgelost. Is het noodzakelijk de munten nog verder schoon te maken,
bedek ze dan met een pasta bestaande uit 8 delen dierlijke lijm of
gelatine, 150 delen aluminium- of zinkpoeder, 4 delen glycerine en 10 delen
heet gedistilleerd water. Als deze pasta 24 uur op het metaal heeft kunnen
inwerken, worden de munten in heet water ondergedompeld. Hierdoor zal de
pasta geheel oplossen. Herhaling van deze behandeling zal leiden tot
volledige verwijdering van alle corrosielagen, zodat men het blanke metaal
overhoudt; vaak is het oppervlak dan wel erg pukkelig en geschonden. Hierna
goed spoelen of beter neutraliseren.
Behandeling met citroenzuur;
Laat de munten 30 minuten tot 1 uur, afhankelijk van de hoeveelheid vuil,
weken in een bad citroenzuur. Voor koperen munten is dit een vrij
agressieve methode: stel ze dus niet te lang bloot aan het zuur. Hierna
neutraliseren en drogen.
Behandeling met azijn of azijnzuur;
Dompel de voorwerpen even onder in azijn of azijnzuur water, waaraan
eventueel wat keukenzout toegevoegd kan worden. De duur van deze
behandeling is afhankelijk van de hoeveelheid vuil. Na deze behandeling de
munten neutraliseren en drogen.
Behandeling met ammoniumcarbonaat;
Vlekken op koperen munten kunt u verwijderen door ze enkele minuten te
laten weken in een oplossing van ammoniumcarbonaat in water. Hierna goed
borstelen, spoelen en drogen. De munten kunnen eventueel ook met de
oplossing ingewreven worden. Na het spoelen moeten ze even opgewreven
worden met een zachte linnen doek.
Koken in sodawater;
Vaak kan men het doel van de reiniging eenvoudig bereiken door de munten te
laten koken in gedistilleerd water, waar wat huishoudsoda aan toegevoegd
is.
Behandeling met een zure vloeistof;
Vlekken op koperen munten kunnen ook verwijderd worden door ze in te
wrijven met karnemelk gemengd met keukenzout; alternatieven daarvoor zijn
citroensap of zuurkoolsap en tafelbier. Hierna met heet water naspoelen en
met een zachte doek opwrijven.
Inwrijven met zuurvrije vaseline;
Koperstukken die slechts licht vervuild zijn, bijvoorbeeld tussen de
opschriften, kunt u schoonmaken door ze met zuurvrije vaseline in te
wrijven. Laat enige tijd intrekken en veeg daarna met een schoon watje de
vaseline met het vuil van de munten af Hierdoor blijft er een dun vetlaagje
achter, dat het koper of brons nagenoeg van de lucht afsluit en oxidatie
verhindert. Gereinigd koper blijft veel langer mooi als het direct na het
neutraliseren en drogen met een in petroleum gedrenkt doekje wordt
ingewreven. De petroleum kan eventueel vervangen worden door zuurvrije
vaseline. Koper, brons en messing moeten niet in aanraking komen met ijzer,
daar dit in vochtige lucht tot het ontstaan van moeilijk te verwijderen
vlekken en verkleuringen kan leiden.
Veel
moderne munten zijn uit nikkel of kopernikkel vervaardigd. Nikkelen en ook
ijzeren munten onderscheiden zich van stukken van zilver en aluminium, doordat
de eerstgenoemde magnetisch zijn. Nikkel is een erg hard metaal. Het bezit
de duurzaamheid die alle edelmetalen kenmerkt. Nikkelen munten oxideren
niet en worden niet donker door zwavelverbindingen: zij zijn dus zelden van
een aanslag voorzien. Mocht er toch aanslag aanwezig zijn op deze munten,
dan kan men deze het beste verwijderen door ze te reinigen met een in
ammoniak gedrenkt watje. Hierna spoelen en drogen.
Net
als ijzeren munten oxideren ook zinken munten buitengewoon snel. Het
oorspronkelijke, zilverachtige uiterlijk wordt dan grauw en grijs. In
tegenstelling tot de oxidatie bij ijzeren munten beschermt de oxidatie bij
zinken stukken het voorwerp voor verdere aantasting. Zink is niet
magnetisch. Zoiets als 'zinkpest' bestaat niet, er is slechts 'tinpest'. De
witte aanslag op de munten is dus geen ziekte, maar slechts oxidatie.
Daardoor ontstaan zinkroest, zinksulfide of zinkcarbonaat.
De
beste en gemakkelijkste methode om de grijs-witte zinkoxidatie te
verwijderen is een behandeling met citroenzuur. Leg de munten 10 à 20
minuten in het zuur. De munten moeten gedurende deze tijd wel enige malen
omgedraaid worden. Hierna weer neutraliseren, borstelen en drogen. Het is
aan te bevelen de munten na deze behandeling in te vetten met vaseline of
een andere vettige substantie, omdat anders weer snel verkleuringen
optreden.
IJzer
is als muntmetaal niet bijster geschikt. Dit komt doordat ijzer
buitengewoon snel oxideert, wat zich uit in roest. Roest op ijzeren munten
echter vormt in tegenstelling tot zinkroest geen beschermende laag. IJzer
is dan ook vooral gebruikt voor het vervaardigen van noodmunten.Er
zijn verschillende methoden om ijzeren munten te reinigen;
Behandeling met petroleum;
Leg de munten in een petroleum-bad en wrijf ze na
enkele uren met een watje of een doekje schoon. Dit is echter geen
aangename methode vanwege de geur van de petroleum.
Behandeling met een zuur;
Leg de munten in een bad citroenzuur. Nadat aanslag en roest verwijderd
zijn de munten neutraliseren en drogen.
|